Zmysł smaku u dzieci i dorosłych – czym się różni?

Spis treści:

Przedstawione poniżej treści nie mają charakteru promocyjnego. Ich wyłącznym celem jest edukacja i podniesienie poziomu wiedzy odbiorcy na temat zdrowia. Należy jednak pamiętać, że żadna z informacji nie może zastąpić porady lekarskiej lub konsultacji z farmaceutą.

Kubków smakowych u dzieci – szczególnie tych najmłodszych – jest znacznie więcej niż u osób dorosłych,. To sprawia, że maluchy inaczej niż dorośli odczuwają smaki i inne są ich preferencje. Jak kształtuje się smak i co zmienia się w budowie tego zmysłu wraz z wiekiem?

Jakie są smaki, które odczuwamy na języku?

Zmysły kształtowane są już na etapie prenatalnym. Dziecko przychodzące na świat zaczyna korzystać z nich od razu. Wzrok u noworodków jest słabo rozwinięty i zaczyna wyostrzać się dopiero po około dwóch tygodniach od narodzin. A jak to jest ze zmysłem smaku? Ile smaków spośród nich rozpoznaje człowiek i czy zdolność ta zmienia się wraz z rozwojem?

Dzieci inaczej doświadczają odczuwania smaków, co związane jest z liczbą i budową kubków smakowych. Do niedawna uważano, że człowiek dorosły rozróżnia na języku cztery smaki podstawowe: słodki (łac. dulcis), słony (łac. salsus), kwaśny (łac. acidus), gorzki (łac. acerbus). Około 2000 roku odkryto jeszcze inny rodzaj smaku – umami. Powstaje on dzięki receptorom kwasu glutaminowego (będącego jednym z elementów strukturalnych białka) i opisywany jest jako „mięsny”. Na samo wrażenie smaku umami zwrócono uwagę już na początku XX wieku, jednak dopiero na początku XXI wieku został on opisany i zdefiniowany, a na języku znaleziono kubki smakowe odpowiedzialne za jego rozpoznawanie.

Zmysł smaku jest bardzo ściśle związany ze zmysłem węchu i dopiero w połączeniu dają one pełnię odczuć. Można tego doświadczyć np. podczas kataru, kiedy nos jest niedrożny i nie odróżnia się zapachów. Wrażenia smakowe są wówczas także mocno ograniczone, mimo że w obrębie jamy ustnej nie zachodzą żadne zmiany.

Kubki smakowe na języku – gdzie się znajdują i jakie są ich rodzaje?

Kubki smakowe, będące swego rodzaju skupiskami receptorów smaku, znajdują się przede wszystkim na języku, a dokładnie po zewnętrznej stronie jego trzonu i końca. Część z nich zlokalizowana jest również na podniebieniu oraz w części gardła i przełyku, ale tam jest ich znacznie mniej, dlatego mówi się, że narządem zmysłu smaku jest język.

Kubki smakowe nie są widoczne gołym okiem, a każdy z nich składa się z kilkudziesięciu (zwykle od 50 do 100) komórek. Możliwe do zaobserwowania na języku malutkie grudki to brodawki, których elementem budowy są właśnie kubki smakowe. Jest ich pięć rodzajów, a każdy z nich ma swoje miejsce na języku i odpowiada za rozpoznawanie jednego z pięciu smaków:

smak słodki odbierają receptory zlokalizowane na czubku języka,
słony – symetrycznie po bokach języka, w jego przedniej części,
kwaśny – po bokach, w części tylnej,
gorzki – centralnie, na samym końcu języka, niemal już sąsiadującym z gardłem,
umami – środek języka.

U osoby dorosłej ilość kubków oscyluje w granicach 2000. I to właśnie ich liczba decyduje o zmianach w odczuwaniu smaku w ciągu ludzkiego życia. Okazuje się bowiem, że ilość receptorów smaku u dzieci jest aż kilkukrotnie większa.

Kubki smakowe u dzieci – czym różnią się od tych u dorosłych?

Pierwsze receptory smakowe u dzieci rozwijają na wczesnym etapie płodowym, a dokładnie około 8–9 tygodnia ciąży. Właśnie wtedy maluch ma ich najwięcej, bo aż 10 tysięcy.

Jak długo kształtuje się zmysł smaku u człowieka? Ilość kubków spada z 10 do 2 tysięcy przez 20 lat. Właśnie około 20 roku życia ich ilość zatrzymuje się na poziomie 2000 i tyle ma ich osoba dorosła. Receptory smakowe, zarówno u dzieci, jak i dorosłych, „żyją” kilkanaście dni, a następnie są zastępowane nowymi. Dzięki temu nie traci się smaku dożywotnio np. po oparzeniu powierzchni języka.

Warto wiedzieć, że kubki smakowe u dzieci zlokalizowane są nie tylko we wnętrzu jamy ustnej, jak u dorosłych, ale również wokół ust. To z kolei wyjaśnia, dlaczego dzieci po jedzeniu często mają umorusane buzie i niechętnie pozbywają się resztek jedzenia z tych rejonów. Buzia oblepiona miodem lub czekoladą to nie tylko efekt niezborności ruchów, ale przede wszystkim wydłużona przyjemność z doświadczania ulubionego smaku.

Czy dzieci odczuwają smaki tak samo, jak dorośli?

Opisane powyżej fizjologiczne uwarunkowania w dużym stopniu rzutują na preferencje smakowe dziecka. Na samym początku maluchy najlepiej rozpoznają smak słodki, który jest dla nich przyjemny i kojarzony z bezpieczeństwem. Słony zaczynają rozpoznawać dopiero około 4 miesiąca życia, a gorzki jeszcze później. Kwaśny rozróżniają wcześniej, ale często reagują na niego płaczem i niepokojem.

To, że maluch najlepiej reaguje na wszystko, co słodkie, jest spowodowane właśnie jego zmysłowymi doświadczeniami. Z czasem dochodzą dodatkowe pozytywne skojarzenia – słodki dodaje energii i poprawia psychiczne samopoczucie. Smak słony początkowo traktowany jest obojętnie, natomiast z biegiem lat zaczyna być coraz bardziej lubiany. Organizm zaczyna kojarzyć go z mikroelementami niezbędnymi do rozwoju i wzrostu.

Smakami najgorzej tolerowanymi przez dzieci są kwaśny i gorzki, przy czym ten drugi z reguły wywołuje silniejszą i bardziej negatywną reakcję. Niechęć do goryczy jest u dzieci naturalna i ma charakter wrodzony. To dlatego maluchy często odmawiają jedzenia warzyw zielonych. Część z nich – takie jak sałata czy szpinak – mają gorzkawy posmak i tym samym są słabiej tolerowane. Przyczynia się to niekiedy również do trudności z podawaniem dzieciom leków. Wiele spośród produktów farmakologicznych ma właśnie gorzki smak i dlatego w przypadku najmłodszych spotyka się z niechęcią i odmową. Tak dzieje się w przypadku niektórych kropli i syropów, zwłaszcza tych ważnych, np. na gorączkę i ból..

Kształtowanie smakowych preferencji od najmłodszych lat jest niezwykle istotne, by dziecko jak najwcześniej zaczęło tolerować różne smaki. Dzięki temu jego dieta może być urozmaicona, bogata w substancje odżywcze, witaminy i minerały. Dbając o to, należy jednak pamiętać, że dzieci inaczej odczuwają smaki niż dorośli i nie robić niczego na siłę, by uszanować to, co dla maluchów naturalne i wynika z ich fizjologii. Tak więc w przypadku leków warto wybierać te, które są produkowane w technologii, ograniczającej odczuwanie gorzkiego smaku.

Autoryzacja medyczna: lekarz rodzinny Marta Falcman-Sobczak

Bibliografia:

E. Ehmke vel Emczyńska-Seliga, Kształtowanie preferencji smakowych dzieci jako praktyka prozdrowotna, źródło: Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/ksztaltowanie-preferencji-smakowych-dzieci-jako-praktyka-prozdrowotna/ [09.04.2024]
A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna, kości, stawy i więzadła, mięśnie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006,
B. Lindemann, Y. Ogiwara, Y. Ninomiya (red.), The Discovery of Umami, w: Chemical Senses, 27 (9), 2002, s. 843–844
E. Toporowska-Kowalska, M. Funkowicz, Kształtowanie preferencji smakowych we wczesnym okresie życia, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA, 2015, T. 12, 689-697
Syofyan S. et al., Children’s Perception and Belief about Medicines: Effectiveness and Its Autonomy, w: Macedonian Journal of Medical Sciences, 2019 Aug 15; 7(15): 2556-2562

Justyna Gabrysiak-Kula

Tagi:

Artykuł